Afrykańskie podróże w bezpiecznym stylu

dr Karolina Tarasiuk

Afryka przyciąga swoim położeniem rzesze turystów z całego świata, również z Polski. Spragnieni przygody turyści coraz częściej wybierają miejsca egzotyczne, dziewicze, charakteryzujące się różnorodnością kulturową i historyczną, z których można przywieźć niezapomniane wrażenia, ciekawe pamiątki i miliony wspaniałych fotografii. Coraz popularniejszymi krajami turystycznymi stają się nie tylko rejony Afryki Północnej (Egipt, Tunezja, Maroko), ale również obszar południowo-wschodni (RPA, Kenia, Tanzania, Zimbabwe, Mauritius, Botswana).

Wyjeżdżając w dalekie strony, skupiamy są tylko na pozytywnych aspektach czekającej nas podróży. A co z jej ciemnymi stronami? Epidemie chorób zakaźnych dręczą Czarny Ląd od wieków. Spowodowane jest to przede wszystkim dużą gęstością zaludnienia, dzięki czemu patogeny o wiele szybciej się rozprzestrzeniają wśród ludzi co prowadzi do występowania o wiele większej liczby zakażeń w krótkim czasie niż w innych miejscach (możliwość zakażenia poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub nosicielem). Determinantem do rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych w Afryce jest również niski poziom higieny osobistej oraz żywności i żywienia, związany z zachowywaniem obyczajów kulturowych danych plemion lub po prostu z brakiem świadomości potrzeby dbania w sposób szczególny o własne ciało oraz o odpowiednie przygotowywanie posiłków. Istotnym problemem w krajach słabo rozwiniętych kontynentu afrykańskiego jest również ograniczony dostęp do czystej wody pitnej, urządzeń uzdatniających wodę do spożywania oraz systemów sanitarnych, co stanowi ryzyko zakażenia chorobotwórczymi patogenami żywności lub wody przeznaczonej do spożycia bądź też skutkuje przeniesieniem bakterii i innych mikroorganizmów chorobotwórczych z dłoni na inne powierzchnie codziennego użytku. Czarny Ląd jest również obszarem występowania licznych konfliktów zbrojnych oraz klęsk żywiołowych, wskutek których często dochodzi do niszczenia istniejącej infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej, co również może stać się przyczyną rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych. Konflikty zbrojne w Afryce są podyktowane m.in. walką o surowce (złoto, srebro, diamenty) lub o terytorium, natomiast klęski żywiołowe – głównie powodzie, susze, tajfuny, trzęsienia ziemi itp. – są związane ze strefami klimatycznymi oraz ukształtowaniem terenu.

Jakie choroby zakaźne występują w Afryce i jak się przed nimi ustrzec? Epidemiologia kontynentu afrykańskiego nie zachwyca. Najgroźniejszą i wysoce zaraźliwą chorobą wirusową jest gorączka Marburg. Występuje ona endemicznie w środkowej Afryce. Zarejestrowanie chociażby jednego podejrzanego przypadku tej choroby, uważane jest za epidemię. Śmiertelność z powodu gorączki Marburg sięga nawet 90%. Światowa Organizacja Zdrowia poinformowała, że na dzień 23 lutego 2023 roku, w Gwinei Równikowej zgłoszono 9 przypadków zakażenia wirusem Marburg, w tym: 1 potwierdzono badaniami laboratoryjnymi, a po 4 przypadki zostały uznane jako prawdopodobne lub podejrzane. Każdy ze zgłoszonych przypadków zakończył się zgonem pacjenta.

Odra jest koleją wysoce zakaźną chorobą wirusową, która występuje na Czarnym Lądzie. Aktualnie Tanzania zmaga się z poważną epidemią tej choroby. Od 15 sierpnia 2022 roku do lutego 2023 roku zarejestrowano tam 3811 przypadków zakażenia wirusem odry, z czego 710 przypadków zostało potwierdzonych badaniami laboratoryjnymi. Odnotowano również 11 zgonów. Epidemie odry w 2023 roku odnotowuje się również w innych krajach Afryki (m.in. Gwinea – 23259 zakażeń, Demokratyczna Republika Konga – 19437 zakażeń, Niger – 14156 zakażeń, Liberia – 8732 zakażeń, Zimbabwe – 7743 zakażeń).

Do aktualnie występujących zagrożeń zdrowia publicznego w Afryce zalicza się epidemie cholery. Światowa Organizacja Zdrowia zarejestrowała przypadki zakażenia cholerą już w 12 krajach: ostatnie zgłoszenia dotyczą RPA, Tanzanii i Zimbabwe. Niepokojąca sytuacja pod względem epidemiologicznym prezentuje się również w Malawi (48815 zakażeń) i Kamerunie (15164 zakażeń) gdzie zarejestrowano setki zakażeń, i na Madagaskarze, który walczy ze skutkami cyklonów. Ogromna liczba szczepionek (aż 3,5 mln) skierowana do Kenii, Mozambiku i Demokratycznej Republiki Konga wskazuje na fakt, że w tych krajach sytuacja epidemiczna także jest dramatyczna.

Przyglądając się aktualnej mapie występujących chorób zakaźnych na Czarnym Lądzie zauważyć można, że dotyczą one przede wszystkim krajów centralnej i południowej części kontynentu. Oprócz chorób wspomnianych wyżej, warto tutaj wymienić także inne, równie poważne i niebezpieczne: m.in.: żółtą febrę (3243 przypadki w Kamerunie, 2311 przypadków w Czadzie, 984 przypadki w Ugandzie), gorączkę Denga (1180 przypadków na Wyspach św. Tomasza i Książęcej), krymsko-kongijska gorączka krwotoczna (8 przypadków w Ugandzie), czy też dur brzuszny w Zimbabwe (186 przypadków).

Do listy najnowszych zagrożeń występujących w Afryce dopisano: gorączkę Lassa oraz gorączkę doliny Rift. W Ghanie 24 lutego 2023 roku odnotowano 8 przypadków gorączki Lassa, z czego badaniami laboratoryjnymi potwierdzono 2 przypadki. Odnotowano również 1 zgon. Natomiast w Nigerze, dzień wcześniej, odnotowano 1 przypadek gorączki doliny Ritf. Pacjent zmarł tego samego dnia.

Wiadomo, że lepiej jest zapobiegać chorobom niż je leczyć. Dlatego też już na etapie planowania podróży w egzotyczne rejony świata powinniśmy zadbać o nasze bezpieczeństwo i zdrowie. Ważnym aspektem przygotowań do takich wyjazdów są przede wszystkim szczepienia ochronne na choroby zakaźne, na które są dostępne szczepionki (np. przeciwko, cholerze, czy też durowi brzusznemu). W innych przypadkach liczy się wyłącznie nasza świadomość dotycząca możliwości sposobów zakażenia oraz ich unikania.

Zacznijmy od profilaktyki przedekspozycyjnej, czyli związanej z planowaniem podróży. W Polsce dostępne szczepionki przeciwko cholerze (Dukoral i Vaxchora) i durowi brzusznemu (Vivotif) zostały wpisane do listy szczepień zalecanych przez Ministerstwo Zdrowia dla osób wyjeżdżających w endemiczne i epidemiczne rejony występowania tych chorób. Szczepionki należy przyjmować doustnie, zgodnie z zaleceniami producenta.

Szczepionkę Dukoral przeciwko cholerze można podawać dzieciom już od 2 roku życia. Pomiędzy przyjęciem pierwszej i drugiej dawki szczepionki, należy zachować odstęp minimum 7 dni, ale nie więcej niż 6 tygodni. Odporność organizmu wykształca się po ok. 20 dniach od szczepienia i trwa ok. 2 lata. O skuteczności szczepionki Dukoral świadczą chociażby dane dotyczące jej dystrybucji w kręgach mundurowych – od 2017 roku do 2022 armia zakupiła ponad 24 tys. jednostek szczepionki dla swoich żołnierzy.

Szczepionkę Vivotif przeciwko durowi brzusznemu można podawać już od 6 roku życia. Szczepionka obejmuje przyjęcie III dawek w przez pięć kolejnych dni (jedna kapsułka co drugi dzień). Odporność wykształca się po 7-10 dniach od zakończenia szczepienia i trwa ok. 3 lata.

I najważniejsze – tylko przyjęcie wszystkich dawek szczepionki (czy to Dukoral przeciw cholerze, czy to Vivotif przeciw durowi brzusznemu) zapewnia pełną ochronę(!), a często jest tak, że turyści nie przywiązują szczególnej wagi do czasu przyjęcia szczepionki, co powoduje, że już po przyjęciu pierwszej dawki, wylatują z kraju, przez co narażają nie tylko siebie, ale również swoich bliskich na zakażenia tropikalnymi chorobami zakaźnymi!

W związku z tym, że większość podróżujących przyjmuje tylko jedną dawkę szczepionki przed planowanym wyjazdem, przez co nie przechodzi pełnego cyklu szczepienia i posiada jedynie krótkotrwałą ochronę przeciw cholerze, została wprowadzona na rynek nowa, jednodawkowa szczepionka Vaxchora. Można ją podawać dzieciom już od 2 roku życia. Jest to szczepionka doustna w postaci proszku do sporządzania zawiesiny. Badania potwierdzają jej 90% skuteczność, już po 10 dniach od zaszczepienia.

Jak uchronić się przed innymi chorobami zakaźnymi wyjeżdżając do Afryki? Należy pamiętać o zachowywaniu podstawowych zasad higieny osobistej tj. dokładnym myciu rąk ze środkiem czystości (mydłem lub innym detergentem) po każdym skorzystaniu z toalety oraz przed przygotowywaniem posiłków. Warto pamiętać również o dezynfekcji powierzchni użytkowych (klamek, blatów kuchennych, stołów). Przygotowując posiłki samodzielnie z lokalnych produktów najlepiej jest kierować się zasadą „wyparzyć, ugotować, obrać albo zapomnieć”, co znaczy, że wszelkie produkty, owoce i warzywa powinny zostać poddane obróbce termicznej. Chociaż lokalna gastronomia kusi swoją różnorodnością i nęci turystów zapachami, zrezygnujmy z kosztowania lokalnych specjałów, fast foodów i lodów. Starajmy się wybierać sprawdzone lokale gastronomiczne. A w czasie zdobywania Czarnego Lądu nade wszystko nie zapominajmy o piciu wody butelkowanej lub przegotowanej minimum przez minutę czasu.

Przypisy:

WHO Regional Office for Africa, Weekly Bulletin on Outbreaks and Other Emergencies (Week 9: 20 – 26 February 2023, 2023.

WHO Regional Office for Africa, Weekly Bulletin on Outbreaks and Other Emergencies (Week 9: 20 – 26 February 2023, 2023.

WHO: African Region, Weekly bulletin on outbreaks and Rother emegrencies, 2023.

WHO apeluje o pomoc w walce z cholerą w Afryce, dostęp online: https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/
swiat/artykuly/8671795,who-apel-pomoc-walka-z-cholera-afryka.html, 06.03.2023.