dr Karolina Tarasiuk
Liczba podróży zagranicznych wciąż rośnie. Branża turystyczna w tym zakresie przeżywa istne odrodzenie po pandemii COVID-19. Z najnowszych badań World Travel Monitor® IPK International wynika, że na całym świecie w 2022 roku odnotowano wzrost podróży zagranicznych o 90% w odniesieniu do roku poprzedniego, a liczba ich wynosiła ponad 700 mln. W 2023 roku szacuje się, że pomimo trwających kryzysów i niepewności, zainteresowanie podróżami w dalekie zakątki świata będzie się utrzymywało na bardzo wysokim poziomie, i należy spodziewać się dalszego ożywienia w tej branży.
Po pandemicznym zamknięciu, izolacji i kwarantannach, ludzie spragnieni są wyjazdów i przygód, odkrywania i poznawania świata, doświadczania go, przeżywania emocji i wrażeń, a przede wszystkim czerpania z życia pełnymi garściami. Chcą widzieć to, czego jeszcze nie widzieli; być tam, gdzie jeszcze nie byli, i dzielić się swoimi doświadczeniami z innymi – najczęściej za pomocą popularnych mediów społecznościowych. Jakie kierunki są najczęściej wybierane? W 2022 roku zgodnie ze wskaźnikiem Destination Performance Index (DPI) opracowanym przez IPK International, turyści najczęściej wybierali Malediwy i Dubaj. Obecnie, pomimo szalejącej na świecie inflacji, najbardziej opłacalnymi kierunkami wyjazdów według raportu Holiday Money Report są m.in.: Turcja, Wietnam, Bali, Japonia i Tajlandia. Niewątpliwie, turyści zakochali się w rajskich wyprawach – coraz chętniej i śmielej obierają egzotyczne kierunki podróży. W zestawieniu nie brakuje również innych ciekawych i zaskakujących miejsc. Fale turystów zalewają Arabię Saudyjską, Indie, Koreę Południową, Oman, czy też Malezję.
Należy zauważyć, że wszystkie wskazane wyżej państwa są krajami azjatyckimi położonymi na różnych szerokościach geograficznych. W zależności od kierunku podróży (czy to Azja Wschodnia, Azja Środkowa, czy też Azja Południowo-Wschodnia, a może Azja Zachodnia), każdy region będzie charakteryzował się odmiennymi warunkami klimatycznymi, środowiskowymi i sanitarno-epidemiologicznymi, warunkującymi występowanie określonych problemów zdrowotnych (w tym także chorób zakaźnych).
Czy odkrywcze wyjazdy w egzotyczne zakątki świata mogą stanowić śmiertelne zagrożenie dla turystów? Należy mieć na uwadze fakt, że tak rozległy obszar jak kontynent azjatycki, niesie ze sobą cały wachlarz zagrożeń zdrowotnych (w tym chorób zakaźnych), przed którymi powinno się należycie przygotować przed podróżą, pamiętać o nich w czasie wyjazdu i obserwować się po powrocie do domu. Odkryciem nie jest, że różnice występujące nie tylko pomiędzy strefami klimatycznymi, ale również w różnice w rozwoju cywilizacyjnym poszczególnych społeczeństw i państw, warunkują występowanie określonych chorób infekcyjnych. Turyści strefy umiarkowanej z krajów średnio- lub wysoko rozwiniętych, o zadowalających i akceptowalnych warunkach sanitarno-epidemiologicznych, nie są przystosowani do życia w strefie tropikalnej, o gorącym klimacie, przez co są bardziej podatni na różnego rodzaju zakażenia czynnikami biologicznymi niż miejscowa ludność. Zarówno tropikalny klimat, jak i złe warunki sanitarno-epidemiologiczne w mało zamożnych społecznościach azjatyckich, zwiększają ryzyko występowania ostrych biegunek bakteryjnych, czy też chorób zakaźnych przenoszonych poprzez ukąszenia owadów i innych chorób o charakterze pasożytniczym. Niewątpliwie, w całej Azji, niezależnie od jej szerokości geograficznej, najwięcej chorób zakaźnych przenoszonych jest przez skażoną żywność i wodę.
Na jakie problemy zdrowotne naraża się turysta obierając kierunek Azji na swoje podróżnicze wojaże? Prześledzono występowanie wybranych chorób zakaźnych na kontynencie azjatyckim oraz ich sytuację epidemiologiczną. Wyniki przedstawiono w tabeli 1. z podziałem na poszczególne regiony. Zauważono, że w całej Azji odnotowuje się występowanie malarii, wirusowego zapalenia wątroby, duru brzusznego, gruźlicy, i wąglika. Co łączy te choroby? W przypadku chorób transmisyjnych (malaria) i odzwierzęcych (wąglik), ale również przenoszonych drogą pokarmową (dur brzuszny, WZW typ A i E), oddechową (gruźlica) oraz w drodze kontaktów płciowych lub z zakażoną krwią (WZW typ B i C), przyczyną powstawania zakażeń jest przede wszystkim ograniczony dostęp do czystej wody pitnej i brak warunków sanitarnych w środowisku wiejskim na akceptowalnym poziomie (m.in. dostęp do infrastruktury wodno-kanalizacyjnej) dla zapewnienia odpowiedniego poziomu higieny osobistej oraz żywności i żywienia.
Tabela 1. Wybrane choroby zakaźne występujące w Azji z podziałem na regiony.
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Malaria – najwięcej przypadków odnotowuje się w Indiach. Od stycznia do marca 2022 roku w Tajlandii wykryto 70 przypadków zachorowań na malarię. Do końca sierpnia 2022 roku zaraportowano ponad 170 tys. laboratoryjnie potwierdzonych przypadków malarii w Pakistanie. | Chiny (lokalnie);Korea Południowa (lokalnie);Korea Północna (lokalnie); | we wszystkich krajach regionu w środowisku wiejskim (nie występuje w Singapurze i w Brunei) | we wszystkich krajach regionu na wysokości do 2500 m n.p.m. (nie występuje na Malediwach i Sri Lance) | Tadżykistan (sporadycznie); | Irak (lokalnie);Iran (lokalnie);Jemen (lokalnie);Turcja (lokalnie);Arabia Saudyjska (lokalnie); |
| Wirusowe zapalenie wątroby – WZW typu A, B i E występuje kosmopolitycznie w całej Azji (głównie w Azji Południowo-Wschodniej oraz w Indiach); WZW typu C – w Pakistanie i Chinach. W 2019 roku odnotowano prawie 20 tys. zachorowań na WZW typu A w Korei Południowej. | Typ A – we wszystkich krajach regionu, głównie w środowisku wiejskim w Chinach i w Mongolii; nie występuje w JaponiiTyp B i C – we wszystkich krajach regionu, głównie w ChinachTyp E – we wszystkich krajach regionu, głównie w Chinach i Mongolii; | Typ A i E – we wszystkich krajach regionu; nie występuje w BruneiTyp B i C – we wszystkich krajach regionu, głównie na Filipinach, w Tajlandii, Malezji i Wietnamie; nie występuje w Brunei | Typ A i E – występuje głównie w Indiach, Pakistanie i BangladeszuTyp B i C – we wszystkich krajach regionu, głównie w Indiach | Typ A – UzbekistanTyp B i C – we wszystkich krajach regionuTyp E – Tadżykistan, Kazachstan, Kirgistan | Typ A – powszechnieTyp B – Arabia Saudyjska;Typ E – Iran, Jordania (sporadycznie); |
| Dur brzuszny – najwięcej zachorowań raportowanych jest w Azji Południowo-Wschodniej (Tajlandia, Indonezja) i Azji Południowej (Indie, Pakistan, Nepal). W 2022 roku odnotowano ponad 15 tys. przypadków choroby na Filipinach. | we wszystkich krajach regionu, głównie w Chinach | we wszystkich krajach regionu | we wszystkich krajach regionu | we wszystkich krajach regionu; | sporadycznie masowe zachorowania |
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Gruźlica – najwięcej zakażeń raportowano w Indiach (2,69 mln), ale również w Indonezji (0,84 mln), Pakistanie (0,56 mln), Filipinach (0,59 mln) i w Chinach (0,86 mln), co stanowiło ponad połowę szacunkowych zachorowań na gruźlicę w skali globalnej. | licznie we wszystkich krajach regionu, głównie w Chinach, Mongolii, Korei Północnej, Japonii; | we wszystkich krajach regionu, głównie w Indonezji i na Filipinach | we wszystkich krajach regionu, głównie w Indiach, Bangladeszu, Afganistanie i Pakistanie | we wszystkich krajach regionu, głównie w Rosji (część azjatycka) iUzbekistanie | Irak;Jemen;inne kraje regionu sporadycznie; |
| Wąglik – raportowany w miejscach o złym standardzie sanitarnym oraz u hodowców zwierząt i osób związanych z przetwórstwem produktów pochodzenia zwierzęcego. W latach 2018-2021 w Chinach odnotowano ponad 1200 przypadków wąglika. | Chiny (sporadycznie w środowisku wiejskim);Mongolia; | Birma;Wietnam;Filipiny;Indonezja; | Indie (endemicznie w środowisku wiejskim);Bangladesz (endemicznie w środowisku wiejskim);Afganistan (endemicznie w środowisku wiejskim); | Tadżykistan;Kazachstan;Kirgistan;Azerbejdżan; | Turcja;inne kraje regionu sporadycznie;nie występuje w Omanie |
| Japońskie zapalenie mózgu – w 2019 roku najwięcej zachorowań raportowano w Chinach, Indiach, Wietnamie, Filipinach i w Birmie. W 2016 roku w Indiach zarejestrowano 1627 przypadków zakażeń, w Bangladeszu zarejestrowano 1294 przypadki, natomiast w Chinach 1130 przypadków japońskiego zapalenia mózgu. | Chiny (lokalnie);Korea Południowa (lokalnie);Tajwan;Japonia (lokalnie);Korea Północna (lokalnie); | we wszystkich krajach regionu (również Indonezja i na Bali); nie występuje w Singapurze | we wszystkich krajach regionu (nie występuje w Afganistanie i na Malediwach) | Rosja (część azjatycka); | – |
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Cholera – w 2018 roku odnotowano 374 888 przypadków zachorowań w 13 krajach Azji (Japonia, Filipiny, Korea Południowa, Malezja, Tajlandia, Nepal, Bangladesz, Indie, Irak, Iran, Jemen, Oman, Singapur). Do połowy października 2022 roku odnotowano: ponad 4 tys. zachorowań na Filipinach. W lipcu 2022 roku w południowym Afganistanie wybuchła epidemia cholery – odnotowano ponad 600 przypadków zachorowań, w tym 7 zgonów. Do połowy ubiegłego roku odnotowano 309 zachorowań na cholerę w Iraku, z czego 3 pacjentów zmarło. | Chiny (sporadycznie);Korea Południowa (sporadycznie);Tajwan (sporadycznie);Japonia (sporadycznie); | Filipiny (epidemicznie);Malezja (epidemicznie);Tajlandia (epidemicznie); | Nepal;Bangladesz;Afganistan;Pakistan;Indie; | – | Jemen (epidemicznie);Irak (sporadycznie masowe zachorowania);Iran (sporadycznie masowe zachorowania); |
| Gorączka Q – w latach 2018-2019 w Chinach odnotowano pierwszą epidemię gorączki Q, potwierdzając laboratoryjnie aż 138 przypadków zakażenia. | Chiny (sporadycznie); | – | powszechne występowanie we wszystkich krajach regionu | liczne zakażenia w regionie | w większości krajów regionu |
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Denga – najwięcej zakażeń raportuje się w Azji Południowo-Wschodniej (Wietnam, Filipiny, Malezja, Tajlandia, Indonezja,). Na początku 2023 roku na Filipinach odnotowano ponad 17 tys. zachorowań, z czego 55 przypadków zakończyło się zgonem. Z kolei w Wietnamie w 2022 roku odnotowano ponad 360 tys. zachorowań, z czego 140 przypadków zakończyło się zgonem, natomiast w tym samym okresie w Tajlandii potwierdzono ponad 45 tys. przypadków, z czego 29 zakończyło się zgonem. Ponadto, do połowy stycznia 2023 roku zaraportowano prawie 10 tys. zachorowań na tę chorobę. Przypadki dengi raportowano również w Singapurze (ponad 32 tys. w 2022 roku) oraz w Bangladeszu (ponad 60 tys. przypadków w 2022 roku). | Chiny (głównie Hong Kong);Korea Południowa;Tajwan;Japonia; | we wszystkich krajach regionu (endemicznie); | we wszystkich krajach regionu, głównie w Indiach, Sri Lance, Pakistanie, Bangladeszu i na Malediwach; nie występuje w Nepalu | – | Arabia Saudyjska (endemicznie;Jemen (endemicznie); |
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Krymsko-kongijska gorączka krwotoczna – zachorowania raportowane są w Azji Środkowej. W Turcji w 2021 roku odnotowano ponad 240 przypadków zachorowań. Do maja 2022 roku odnotowano ponad 100 przypadków w Iraku. Do końca 2022 roku zarejestrowano prawie 60 przypadków w południowej Rosji. | Chiny (część zachodnia); | – | Afganistan;Pakistan (sporadycznie);Indie (sporadycznie); | Rosja (część azjatycka);Tadżykistan (sporadycznie);Kazachstan (sporadycznie);Uzbekistan (sporadycznie); | Irak;Iran;Turcja;Półwysep Arabski; |
| Tularemia – Według różnych raportów rocznych, tularemia jest chorobą endemiczną występującą wśród północnych i północno-zachodnich sąsiadów Iranu (Turcja i Azejberdżan). Generalnie za endemiczne obszary występowania tej choroby uważa się Chiny, Japonię, Kazachstan i Turkmenistan. | Chiny;Japonia; | – | – | liczne zakażenia w regionie | Turcja; |
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Poliomyelitis – w 2020 roku odnotowano 139 przypadków zachorowań dzikimi szczepami polio (Pakistan, Afganistan) oraz ponad 360 przypadków zakażenia będącego efektem przyjęcia szczepionki (Pakistan, Afganistan, Malezja, Filipiny, Jemen). | – | Malezja;Filipiny; | Afganistan;Pakistan; | – | Jemen;Iran; |
| Dżuma – przypadki choroby raportuje się wszędzie tam, gdzie zakażone szczury koegzystują z ludźmi. W latach 2000-2009 odnotowano 227 przypadków w Chinach, 100 przypadków w Indonezji i 43 przypadki w Wietnamie. | Chiny;Mongolia (sporadycznie); | Birma;Laos;Indonezja; | endemicznie w środowiskach wiejskich; | – | – |
| Gorączka chikungunya – w 2006 roku raportowano masowe zachorowania w Indiach i Malezji. W 2018 roku w Europie odnotowano ponad 100 przypadków zakażenia, z czego wszystkie zostały zawleczone z krajów azjatyckich (Indie, Tajlandia). W całym 2022 roku odnotowano 1370 przypadków choroby w Tajlandii, natomiast do początku września 2022 roku zaraportowano 478 przypadków choroby na Filipinach. | Chiny (sporadycznie);Korea Południowa (sporadycznie); | we wszystkich krajach regionu w środowisku wiejskim (endemicznie), nie występuje w Singapurze i w Brunei | we wszystkich krajach regionu (nie występuje w Afganistanie) | – | – |
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Kleszczowe zapalenie mózgu – zakażenia raportuje się po powrocie z zalesionych terenów. Na południu Kazachstanu w latach 2016-2018 odnotowano 128 przypadków zakażenia. W latach 2007-2018 w Chinach zgłoszono ponad 3,3 tys. przypadków kleszczowego zapalenia mózgu.Od 2019 r. za rejony endemiczne uważa się aż 48 regionów Rosji, (w tym południowa część zachodniej i wschodniej Syberii oraz obszar południowego Uralu), północna część Mongolii, północno-wschodnie oraz południowo-zachodnie Chiny. | Chiny;Japonia;Korea południowa;Mongolia; | – | – | Rosja (część azjatycka, endemicznie); | Turcja; |
| Odra – występuje kosmopolitycznie w całej Azji, wszędzie tam, gdzie jest niski poziom wyszczepienia społeczeństwa. Do końca maja 2022 roku odnotowano ponad 50 tys. zachorowań w Afganistanie, natomiast, do końca 2022 roku potwierdzono laboratoryjnie prawie 10,5 tys. przypadków w Indiach. | – | – | liczne zachorowania we wszystkich krajach regionu | Kazachstan;Kirgistan; | – |
| Choroba zakaźna – sytuacja epidemiologia | Azja Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowa | Azja Środkowa i Północna | Bliski Wschód |
| Błonica – występuje kosmopolitycznie w całej Azji, głównie w Azji Południowej (Indie) i Południowo-Wschodniej (Indonezja), gdzie są raportowane liczne przypadki zachorowań – w 2019 roku odnotowano w tych państwach łącznie ponad 10 tys. zachorowań. | – | Wietnam;Tajlandia;Indonezja; | Indie; | notowano zakażenia w regionie; | – |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: K. Korzeniewski, Medycyna podróży 2021-2022, Travel Medicine, Gdynia 2021, s. 81-88 oraz K. Korzeniewski, Medycyna podróży. Azja, dostęp: https://medycynatropikalna.pl/kontynent/azja/, 01.05.2023.
O czym należy pamiętać planując podboje Azji? Przede wszystkim w odpowiednim czasie podjąć określone środki ostrożności: należy zapoznać się z warunkami środowiskowymi oraz sanitarno-epidemiologicznymi danego kraju oraz wykupić polisę ubezpieczeniową pokrywającą koszty leczenia i ewakuacji medycznej na wypadek wybuchu epidemii. Jest to niezwykle istotne, aby móc w pełni bezpiecznie korzystać z uroków wyjazdu. Znając sytuację epidemiczną danego kraju, należy udać się na konsultację lekarską w celu oceny swojego stanu zdrowia oraz przyjąć określone szczepienia ochronne. Pakując walizkę podróżną zaleca się skompletowanie apteczki podróżnej (zawierającej m.in. maseczkę ochronną i płyn do dezynfekcji) na wypadek drobnych urazów.
W czasie pobytu w najdalszych zakątkach azjatyckiego świata należy pamiętać o unikaniu zatłoczonych i słabo wentylowanych miejsc oraz środków transportu, gdyż w takim środowisku łatwo o transmisję chorób zakaźnych przenoszonych drogą oddechową (odra, gruźlica, błonica). Należy zadbać o częstą higienę rąk, w szczególności mycie rąk ciepłą wodą z mydłem po kichnięciu/lub kaszlnięciu, po powrocie do miejsca noclegowego (dotykanie powierzchni płaskich, typu blaty, stoły, klamki w miejscach publicznych) oraz przed i po spożytym posiłku. Jeżeli nie ma takiej możliwości należy użyć płynu do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu. Zaleca się unikanie spotkań z osobami, których stan zdrowia wskazuje na występowanie jakiejkolwiek infekcji; ostatecznie zachowanie wobec takich osób bezpiecznego dystansu (do 2 m). W przypadku wystąpienia objawów chorobowych w czasie wyjazdu należy niezwłocznie zgłosić się na konsultację lekarską, pamiętając o pomiarze temperatury i podstawowych zasadach higieny.
W podróżach często zapomina się o występowaniu określonych rodzajów owadów, które w sposób szczególny mogą uprzykrzyć wypoczynek, ale nade wszystko mogą być wektorem chorób zakaźnych (takich jak tularemia, gorączka Q, kleszczowe zapalenie mózgu, malaria, denga japońskie zapalenie mózgu, chikungunya, krymsko-kongijska gorączka krwotoczna). W związku z czym apteczkę podróżną warto zabezpieczyć w odpowiednie repelenty i środki do odstraszania owadów. Warto również spakować do walizki odzież przewiewną, dostosowaną do panujących warunków klimatycznych, aczkolwiek z długimi rękawami i nogawkami, która zabezpieczy jak największą powierzchnię ciała przed potencjalnym ukłuciem czy ukąszeniem owada. W czasie pobytu zaleca się unikanie przebywania na otwartych terenach (szczególnie jeżeli jest to pobyt na terenach wiejskich i w pobliżu zbiorników wodnych) od zmierzchu do świtu, ponieważ w tym czasie odnotowuje się największą aktywność owadów. Natomiast warto sprawdzić, czy miejsce noclegowe posiada zamontowane w oknach i kratkach wentylacyjnych szczelne moskitiery. Ponadto warto zadbać, aby miejsce zakwaterowania zapewniało wodę butelkowaną oraz miało dostęp do czystej wody pitnej i do celów spożywczo-sanitarnych (ujęcie zabezpieczone przed skażeniem wydalinami oraz gadami, owadami i gryzoniami, łazienka z bieżącą, filtrowaną wodą).
Jeszcze parę słów o higienie żywności i żywienia. Aby zachować dobrą kondycję organizmu należy spożywać wodę – najlepiej butelkowaną lub przegotowaną min. Jedną minutę. Zaleca się unikanie konsumpcji street foodów, oraz owoców morza i surowego mięsa nieznajomego źródła, w celu uniknięcia chorób przenoszonych drogą pokarmową (WZW typ A i B, cholera, dur brzuszny, poliomyelitis). Posiłki należy przygotowywać samodzielnie, zgodnie z zasadą „wyparzyć, ugotować, obrać, albo zapomnieć” oraz pamiętać o przechowywaniu produktów spożywczych w lodówce i zabezpieczaniu ich przed potencjalnym zanieczyszczeniem.
Obierając kontynent azjatycki należy pamiętać, że taki wyjazd może stać się wielką podróżą życia, ale w mgnieniu oka może też stać się wielkim zagrożeniem zdrowotnym, dlatego podróżując niech turystom przyświeca jedyna, słuszna zasada: „lepiej zapobiegać niż leczyć”.
Przypisy:
M. Markowska (2023), Badania dla ITB: w 2022 niemal dwa razy więcej zagranicznych podróży. Dobre prognozy dla 2023, WaszaTurystyka.pl, dostęp: https://www.waszaturystyka.pl/badania-dla-itb-w-2022-niemal-dwa-razy-wiecej-zagranicznych-podrozy-dobre-prognozy-dla-2023/, 30.04.2023.
M. Markowska (2023), Badania dla ITB: w 2022 niemal dwa razy więcej zagranicznych podróży. Dobre prognozy dla 2023, WaszaTurystyka.pl, dostęp: https://www.waszaturystyka.pl/badania-dla-itb-w-2022-niemal-dwa-razy-wiecej-zagranicznych-podrozy-dobre-prognozy-dla-2023/, 30.04.2023.
Travel Money (2023), Holiday Money Report 2023, dostęp: https://www.postoffice.co.uk/travel-money/holiday-money-report, 30.04.2023.
K. Zawistowska (2023), Polacy zakochali się w egzotycznych wakacjach. Te kierunki wybierają, Wprost. Podróże, dostęp: https://podroze.wprost.pl/turystyka/11138059/polacy-zakochali-sie-w-egzotycznych-wakacjach-te-kierunki-wybieraja.html, 30.04.2023.
E. Kuchar (2016), Ryzyko związane z podróżą do krajów tropikalnych i rozwijających się, dostęp: https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/problemy/146623,ryzyko-zwiazane-z-podroza-do-krajow-tropikalnych-i-rozwijajacych-sie, 01.05.2023.
EMC Instytut Medyczny SA, Podróż do wybranych regionów świata – Azja, dostęp: https://www.emc-sa.pl/dla-pacjentow/porady-zdrowotne/medycyna-podrozy/podroz-do-wybranych-regionow-swiata-azja, 01.05.2023.
W 2020 roku Ministerstwo Zdrowia w Indiach odnotowało blisko 2,5 mln przypadków gruźlicy, z czego79 tys. zakończyło się zgonem pacjenta w ciągu jednego roku. Z kolei z raportów Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że wskazane dane statystyczne dotyczące sytuacji epidemiologicznej w Indiach w zakresie tej choroby są zaniżone, a liczba faktycznych przypadków zakażenia prątkami gruźlicy wynosi 2,7 mln oraz 440 tys. zgonów.
Global Tuberculosis Report 2019, Tuberculosis, dostęp: https://www.oecd-ilibrary.org/sites/f494a701-en/index.html?itemId=/content/component/f494a701-en, 01.05.2023.
H. Zhang, E. Zhang, M. Guo, J. He, W. Li, J. Wei, Epidemiological Characteristics of Human Anthrax — China, 2018–2021, China CDC Weekly 2022; 4(35): 783–787, doi: 10.46234/ccdcw2022.165.
K. Korzeniewski, Japońskie zapalenie mózgu, dostęp online: https://medycynatropikalna.pl/choroba/japonskie-zapalenie-mozgu, 01.05.2023.
Philippines: Cholera cases top 4,000, Typhoid cases up 150%, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/philippines-cholera-cases-top-4000-typhoid-cases-up-150/, 01.05.2023.
Cholera disease killed 7 and more than 667 infected in Kandahar, Afghanistan, dostęp: https://www.afternoonvoice.com/cholera-disease-killed-7-and-more-than-667-infected-in-kandahar-afghanistan.html, 01.05.2023.
Iraq cholera cases top 300, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/iraq-cholera-cases-top-300/, 01.05.2023.
M. Huang, J. Ma, J. Jiao, C. Li, L. Chen, Z. Zhu, F. Ruan, L. Xing, X. Zheng, M. Fu, B. Ma, C. Gan, Y. Mao, C. Zhang, P. Sun, X. Liu, Z. Lin, L. Chen, Z. Lu, D. Zhou, B. Wen, W. Chen, X. Xiong, J. Xia, The epidemic of Q fever in 2018 to 2019 in Zhuhai city of China determined by metagenomic next-generation sequencing, PLOS Neglected Tropical Diseases, 2021 Jul; 15(7): e0009520, DOI: 10.1371/journal.pntd.0009520.
Philippines reports increase in dengue and chikungunya early in 2023, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/philippines-reports-increase-in-dengue-and-chikungunya-early-in-2023/, 01.05.2023.
Vietnam reports 367,729 dengue cases in 2022, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/vietnam-reports-367729-dengue-cases-in-2022/, 01.05.2023.
Thailand officials predict 3-4 times increase in dengue this year, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/thailand-officials-predict-3-4-times-increase-in-dengue-this-year-68918/, 01.05.2023.
Singapore records 2nd highest dengue tally in 2022, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/singapore-records-2nd-highest-dengue-tally-in-2022/, 01.05.2023.
Bangladesh reports record dengue deaths in 2022, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/bangladesh-reports-record-dengue-deaths-in-2022/, 01.05.2023.
Turkey records 13 Crimean-Congo Hemorrhagic Fever deaths year to date, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/turkey-records-13-crimean-congo-hemorrhagic-fever-deaths-year-to-date-37034/, 01.05.2023.
Iraq: Crimean-Congo hemorrhagic fever in Al-Anbar, 111 cases reported nationally, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/iraq-crimean-congo-hemorrhagic-fever-in-al-anbar-111-cases-reported-nationally-97209/, 01.05.2023.
Russia reports 59 Crimean-Congo hemorrhagic fever cases so far in 2022, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/russia-reports-59-crimean-congo-hemorrhagic-fever-cases-so-far-in-2022/, 01.05.2023.
Zahra Fooladfar, Farhad Moradi, Francisella and tularemia in western Asia, Iran: a systematic review, New microbes and new infections, doi: 10.1016/j.nmni.2023.101092.
Z. Abdellahoum, M. Maurin, I. Bitam, Tularemia as a Mosquito-Borne Disease, Microorganisms 2021, 9(1), 26; https://doi.org/10.3390/microorganisms9010026.
T. Butler, Plague gives surprises in the first decade of the 21st century in the United States and worldwide, The Americna Journal of Tropical Medicine and Hygiene 2013; 89(4):788-93, doi: 10.4269/ajtmh.13-0191.
Thailand reports 100% increase in chikungunya in 2022, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/thailand-reports-100-increase-in-chikungunya-in-2022/, 01.05.2023.
Chikungunya cases up 573% in the Philippines in 2022, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/chikungunya-cases-up-573-in-the-philippines-in-2022/, 01.05.2023.
K. Abdiyeva, N. Turebekov, R. Yegemberdiyeva, A. Dmitrovskiy, L. Yeraliyeva, Z. Shapiyeva, T. Nurmakhanov, Y. Sansyzbayev, G. Froeschl, M. Hoelscher, J. Zinner, S. Essbauer, S. Frey, Vectors, molecular epidemiology and phylogeny of TBEV in Kazakhstan and central Asia, Parasites Vectors 13, 504 (2020). https://doi.org/10.1186/s13071-020-04362-1.
X. Chen, F. Li, Q. Yin, W. Liu, S. Fu, Y. He, W. Lei, S. Xu, G. Liang, S. Wang, G. Yang, X. Qi, H. Wang, Epidemiology of tick-borne encephalitis in China, 2007- 2018, PLoS One 2019; 14(12): e0226712, DOI: 10.1371/journal.pone.0226712.
Centers for Disease Control an Prevention, Tick-borne encephalitis (TBE), dostęp: https://www.cdc.gov/tick-borne-encephalitis/geographic-distribution/index.html, 01.05.2023.
Afghanistan: 50,000 measles cases in five months, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/afghanistan-50000-measles-cases-in-five-months-94636/, 01.05.2023.
India reports more than 10,000 confirmed measles cases through December 12, dostęp: http://outbreaknewstoday.com/india-reports-more-than-10000-confirmed-measles-cases-through-december-12-69332/, 01.05.2023.
