Wstęp

Świat za oceanem wielu ludziom jest dobrze znany. Ameryka Północna i Środkowa jest jednym z najpopularniejszych kierunków turystycznych. Obszar ten kojarzy się przede wszystkim ze Stanami Zjednoczonymi – współczesnym i potężnym mocarstwem Zachodu, ale również z nowoczesnymi, ogromnymi miastami i dziką przyrodą, która gwarantuje niezapomniane wrażenia i widoki. Wśród najpopularniejszych kierunków turystycznych Ameryki Środkowej znajduje się wulkaniczny archipelag hawajski, rozciągający się na powierzchni ponad 2,5 tys. km. Świat Zachodu posiada niespotykaną na innych kontynentach faunę i florę, a jego ukształtowanie terenu niejednego turystę zachwyca swoją wyjątkowością.

Ameryka Południowa to istne eldorado dla ciekawych świata i wrażeń podróżników. Kontynent kojarzony jest w sposób szczególny z lasami deszczowymi, które są największym zalesionym obszarem w skali globalnej, nazywanym często „płucami Ziemi”. Tropikalne lasy deszczowe Amazonii uważane są za najbogatszy gatunkowo region, rozciągający się na terenie aż dziewięciu krajów. Na zachodzie Ameryki Południowej rozciąga się malownicze pasmo górskie And, zapewniające niezliczoną liczbę tras wędrówkowych oraz miejsc do wspinaczek wysokogórskich, gwarantujących utrzymanie wysokiego poziomu adrenaliny. Turystów przyciąga również metropolia Buenos Aires i magiczne wzgórze legendarnego plemienia Inków (Machu Piccu).

Uwarunkowania i choroby zakaźne występujące za oceanem

Dynamiczny rozwój ruchu turystycznego w ostatnich latach, oraz jego ożywienie po pandemii COVID-19 sprawia, że każdego roku miliony osób podróżują do egzotycznych obszarów położonych za oceanem. Obszary te istotnie różnią się warunkami klimatycznymi
i sanitarno-epidemiologicznymi w krajach słabo rozwiniętych, rozwijających się i wysoko rozwiniętych. Należy zaznaczyć, że turystyka rozkwita przede wszystkim na obszarach dziewiczych, w których ingerencja człowieka w środowisko jest mało zauważalna.

Różnice w uwarunkowaniach klimatyczno-sanitarnych Ameryki Północnej, Ameryki Środkowej i Ameryki Południowej będą determinowały występowanie określonych chorób zakaźnych przenoszonych przez wektory zakażenia oraz drogi pokarmowe, drogi oddechowe, w drodze kontaktów płciowych, czy też w drodze bezpośredniego kontaktu z zakażoną krwią.

Ameryka Północna to w zasadzie dwa państwa wysoko rozwinięte – USA i Kanada. Region ten charakteryzuje się wysokimi standardami sanitarnymi oraz wysokim poziomem wyszczepienia społeczeństwa przeciw najczęściej występującym chorobom zakaźnym.

Ameryka Środkowa to obszar państw rozciągający się od Meksyku, poprzez Gwatemalę, Belize, Honduras, Nikaraguę, Salwador, aż po Kostarykę i  Panamę. Do niej zalicza się również wyspy w akwenie Morza Karaibskiego. Do najpopularniejszych i najbardziej znanych wysp karaibskich należą Bermudy, Jamajka, Kuba, Haiti Dominikana, Barbados, czy Martynika. Tropikalny klimat sprzyja transmisji chorób zakaźnych m.in. przenoszonych drogą pokarmową (WZW typu A, dur brzuszny, cholera) czy też przez wektory zakażenia (malaria, denga).

W strefie klimatu gorącego, czyli w północnej części Ameryki Południowej, wśród najczęściej występujących chorób zakaźnych wymienia się malarię, dengę, czy też żółtą gorączkę. Natomiast w strefie klimatu umiarkowanego (południowy obszar kontynentu – Chile, Argentyna, Urugwaj) notowane są zakażenia przenoszone drogą pokarmową, w szczególności WZW typu A i dur brzuszny.

Z uwagi na fakt, że występowanie chorób zakaźnych jest uwarunkowane przede wszystkim poziomem wyszczepienia społeczeństwa i warunkami sanitarno-epidemiologicznymi, ale również w związku z tym, że obszar poddany analizie rozciąga się przez wszystkie strefy klimatyczne, wybrane choroby zakaźne występujące za oceanem przedstawiono z podziałem na regiony: Ameryki Północnej, Ameryki Środkowej i Ameryki Południowej (tabela 1.).

Tabela 1. Wybrane choroby zakaźne występujące za oceanem z podziałem na regiony.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie literatury przedmiotu.

Aktualna sytuacja epidemiologiczna wybranych chorób zakaźnych za oceanem

Borelioza

Borelioza z Lyme jest najczęściej zgłaszaną chorobą zakaźną w Stanach Zjednoczonych, której wektorem zakażenia są kleszcze Ixodes scapularis. Obszar jej występowania obejmuje głównie  północno-wschodnie i środkowoatlantyckie regiony kraju (m.in. stany: Maryland, Massachusetts, Minnesota, New Jersey, Nowy Jork, Pensylwania, Wirginia, Waszyngton, Wisconsin) (rycina 1.). Z roku na rok obserwuje się niepokojące zjawisko ekspansywnego rozprzestrzeniania się boreliozy z Lyme na sąsiednie stany. Zachorowania na boreliozę z Lyme odnotowywano także w zachodniej części Stanów Zjednoczonych (w stanie Kalifornia, Oregon i Waszyngton). Głównym wektorem zakażenia na tym obszarze jest kleszcz Ixodex pacificus. W wielu badaniach podkreśla się fakt, że transmisja krętków Borrelia spp. przez kleszcze jest istotną przyczyną zachorowalności i śmiertelności w Stanach Zjednoczonych, jak również zaznacza się ekspansywny charakter geograficzny wektorów zakażenia w całym kraju. Badania opublikowane w 2021 roku wykazały, że zarejestrowano rekord zakażeń krętkami Borrelia spp. w Stanach Zjednoczonych (ponad 42 tys.), co z kolei sprawiło, że borelioza była szóstą najczęściej zgłaszaną chorobą zakaźną za oceanem.

Rycina 1. Mapa potwierdzonych laboratoryjnie przypadków boreliozy w Stanach Zjednoczonych.

Źródło: Centers for Disease Control and Prevention, Tickborne diseases of the United States. A reference manual for healthcare provides. Sixth Edition, U.S. Department of Health and Human Services 2022, s. 5.

Gruźlica

Gruźlica jest chorobą zakaźną przenoszoną poprzez drogi oddechowe. Częstość występowania przypadków gruźlicy w Stanach Zjednoczonych jest trudna do określenia – szacuje się, że sięga ona ok. 5% ludności (czyli dotyczy ok. 13 mln osób). Jest uwarunkowana również położeniem geograficznym i miejsca zamieszkania. Uważa się ją za jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie (obok zakażeń koronawirusem SARS-CoV-2). Najnowsze badania Global Tuberculosis Network na temat gruźlicy oraz jej śmiertelności (m.in. prowadzone w Ameryce Północnej) opublikowane w 2023 roku wykazały zdecydowanie mniejszy odsetek rejestrowanych przypadków zakażeń w porównaniu z rokiem 2020 i 2019 prawie we wszystkich krajach objętych analizą, aczkolwiek zauważono wzrost zakażeń oraz minimalną śmiertelność z powodu tej choroby w Stanach Zjednoczonych, w stanie Wirginia. Według Światowej Organizacji Zdrowia, pomimo podejmowanych wysiłków w zakresie przeciwdziałania zachorowalności na gruźlicę w regionach obu Ameryk, odsetek rejestrowanych zakażeń spadał bardzo powoli. W 2020 roku w Paragwaju zachorowalność na gruźlicę wynosiła średnio 48 przypadków 100 tys. osób.  Gruźlica o wiele częściej występuje w krajach rozwijających się Ameryki Łacińskiej, szczególnie w zakładach karnych i więzieniach. Jest również jedną z główną przyczyn zgonów więźniów. Badania opublikowane w 2019 roku wskazują, że najwięcej przypadków zakażenia prątkami gruźlicy notowano w Brazylii. Do wrażliwych na choroby zakaźne populacji w tym kraju zalicza się przede wszystkim migrantów i uchodźców oraz więźniów w zakładach karnych. Do końca ubiegłej dekady liczba migrantów i uchodźców istotnie wzrosła – szacuje się, że prawie 1,5 mln mieszka w Brazylii, z czego większość pochodzi z Wenezueli i Haiti. Napływ migrantów z Haiti do Brazylii spowodowany był kryzysem humanitarnym powstałym po trzęsieniu ziemi w 2010 roku oraz niszczących huraganach w 2012 roku, natomiast przyczyny migracji Wenezuelczyków dotyczyły kryzysu gospodarczego i społecznego, który swoją historią sięga połowy ubiegłej dekady. Odsetek zakażeń prątkami gruźlicy wśród migrantów waha się od 23,5% do 46,1%. Jeżeli chodzi o więźniów to dowiedziono, że ryzyko zakażenia w zakładach karnych o niskim ryzyku gwałtowanie wzrasta w okresie 5 lat. W przypadku, gdy więźniowie zostają zwolnieni z wykonania wyroku pozbawienia wolności i powracają do życia w społeczności, ryzyko zachorowania na gruźlicę jest u nich 5,5 razy większe niż w zwykłej populacji i utrzymuje się na tym poziomie przez 7 lat. Badania przeprowadzone w Peru w okresie od 11 stycznia 2021 roku do 26 kwietnia 2022 roku wykazały częstość występowania gruźlicy w populacji badanej na poziomie 13%. W związku ze wzrostem zakażeń gruźlicą w paragwajskich więzieniach przeprowadzono badania, które wskazały, że w 2021 roku zapadalność na te chorobę była 70 razy większa w ośrodkach strzeżonych niż poza nimi. Związane jest to przede wszystkim z warunkami sanitarno-epidemiologicznymi, ponieważ większość społeczeństwa (ponad jedna czwarta kraju) żyje na granicy ubóstwa, przez co jest bardziej podatna na zakażenie gruźlicą. Wysoka przestępczość i wzrost osób osadzonych w zakładach karnych dodatkowo zwiększa ryzyko transmisji prątków gruźlicy w populacji.

Malaria

Według World Malaria Report w 2021 roku zarejestrowano prawie 250 mln przypadków malarii, z czego 619 tys. zmarło. W 2020 roku zaobserwowano wzrost zgonów z powodu tej choroby w porównaniu z rokiem poprzednim. Generalnie w latach 2019-2021 odnotowano 13,4 mln przypadków malarii. Zakażenia rejestrowano w Ameryce Środkowej (Meksyk, Kostaryka, Panama, Honduras, Nikaragua, Gwatemala) i w Ameryce Południowej (Surinam, Boliwia, Gujana, Ekwador, Peru, Kolumbia, Brazylia, Wenezuela). Inne badania wskazują, że Wenezuela jest krajem o wysokiej zapadalności na malarię w regionie – stanowi aż 34% przypadków malarii i 47% zgonów z powodu tej choroby w Ameryce. Częstość występowania malarii w Kolumbii szacuje się na poziomie od 50 do 100 tys. przypadków rocznie. Badania wskazują na istnienie skupisk tej choroby w regionach Amazonii, Pacyfiku i Uraba-Bajo Cauca-Alto Sinú. Odsetek występowania malarii w tych regionach wynosi kolejno: 5-10%, 50-60%, 20-30%. W badaniach podkreślono, że zarówno w Kolumbii, ale również w Brazylii i Wenezueli notuje się największą liczbę przypadków malarii w odniesieniu do obu Ameryk, a stanowią one aż 85% wszystkich zakażeń w regionie. Problem o charakterze epidemicznym  zapadalności na malarię w Kolumbii związany jest przede wszystkim z klimatem tropikalnym (gorące i wilgotne tereny nizinne sprzyjające rozwojowi wektorów zakażenia), ale również z dynamiczną migracją ludności (szczególnie zakażonych osób), czy też warunków społeczno-ekonomicznych w środowisku wiejskim (niedostateczna infrastruktura sanitarna, przeludnione miejsca). Celem Światowej Organizacji Zdrowia do 2025 roku jest eliminacja transmisji choroby m.in. w krajach Ameryki Środkowej (Meksyk, Panama) i Południowej (Ekwador), w których istnieje ryzyko epidemii tej choroby. Krajem uznanym za wolnym od malarii w Ameryce Łacińskiej jest Paragwaj.

Najnowsze badania potwierdzają, że rejestrowane przypadki malarii w niektórych krajach Ameryki Południowej stanowiły łącznie istotny odsetek zakażeń w całym regionie – w 2015 roku w Ameryce Południowej 83% wszystkich zakażeń stanowiły przypadki rejestrowane w Kolumbii, Peru, Brazylii i Wenezueli, z kolei w 2018 roku rejestrowane przypadki malarii w tych krajach stanowiły aż 90% wszystkich zakażeń w regionie. Z uwagi na dynamiczny rozwój turystyki tropikalnej i subtropikalnej, podróże stały się przyczyną 99% odnotowywanych przypadków malarii na świecie. Aż 73% turystów w Ameryce Północnej twierdziło, że malaria była chorobą endemicznie występującą w miejscu, do którego podróżowali, jednakże mniej niż połowa miała przy sobie leki przeciwmalaryczne. Obecnie nie powstały jeszcze badania o podobnym profilu na temat podróżnych z regionu Ameryki Południowej. Uważa się, że w Peru populacje zamieszkujące tereny Amazonii są najbardziej narażeni na ryzyko zakażenia malarią. Przeprowadzono badania wśród prawie 300 osób podróżujących do endemicznych obszarów występowania malarii w Peru. Wykazały one, że ponad połowa turystów nie była świadoma o jakich porach następuje zwiększone ryzyko zakażenia malarią oraz jakie są główne objawy tej choroby. Co piąta osoba znała tylko podstawowe zasady behawioralne niwelujące ryzyko zakażenia malarią i co czwarta wiedziała, że najskuteczniejsze działania profilaktyczne przed wyjazdem – tj. stosowanie terapii przeciwmalarycznej – jest dostępne u lekarza medycyny tropikalnej, w aptece czy też w placówce ochrony zdrowia. Wnioski z badań były zaskakujące – turyści udający się w endemiczne obszary występowania malarii, posiadali jedynie powierzchowną wiedzę na temat tej choroby, co skutkowało zachowywaniem nieodpowiednich postaw profilaktycznych.

Zakażenia arbowirusowe

Obie Ameryki (głównie Ameryka Środkowa i obszar Karaibów) w ostatnich latach mierzyły się z wieloma epidemiami, których przyczyną były arbowirusy wywołujące m.in.: gorączkę denga (wirus DENV), chikungunya (wirus CHIKV) i zika (wirus ZIKV). Przegląd literatury dotyczący zakażeń wirusami DENV w latach 2000-2020, CHIKV w latach 2018-2020 i ZIKV w latach 2015-2020 w regionach Ameryki Środkowej (Meksyk, Karaiby) i Ameryki Południowej (region południowego stożka obejmujący: Brazylię, Chile, Argentynę, Paragwaj, Peru i Urugwaj) wykazał, że potwierdzono laboratoryjnie w analizowanym okresie prawie 8 mln przypadków dengi (7 942 963 zakażeń), ponad 4 mln przypadków zika (4 385 581 zakażeń) i ponad 100 tys. przypadków chikungunya (136 805 zakażeń).

Denga

Literatura przedmiotu podaje, że w 2019 i 2020 roku organizacja PAHO (ang. Pan American Health Organization) zarejestrowała największą liczbę zakażeń dengą (ok. 5,5 mln) w obu Amerykach. Światowa Organizacja Zdrowia w 2019 roku zaliczyła dengę do 10 najniebezpieczniejszych chorób zakaźnych stanowiących poważne zagrożenie zdrowia publicznego. Przyczyną takiego działania były rejestrowane przypadki dengi w regionie, których liczba osiągnęła wartość ponad 3,1 mln, z czego prawie 30 tys. to były przypadki ciężkie i prawie 2 tys. zgonów. Na Karaibach denga występuje epidemicznie, a wzrost zakażeń obserwowany jest w porze deszczowej. W ubiegłej dekadzie (lata 2009-2011) seroprewalencja dengi u kobiet w ciąży z karaibskich wysp (m.in. Belize, Dominika, Grenada, Jamajka) wynosiła średnio 83%, kolei w latach 2008-2016 na Barbadosie odnotowano trzy epidemie tej choroby. Ostatnia epidemia tej choroby miała miejsce w latach 2018-2019. Na Jamajce odnotowano wtedy prawie 10,5 tys. przypadków dengi potwierdzonych badaniami laboratoryjnymi, a krajowy wskaźnik śmiertelności dla tej choroby znacznie przekroczył próg śmiertelności PAHO (wynoszący 0,05% dla obu Ameryk) i wyniósł 0,83%. Co ważniejsze, dzieci poniżej 15 roku życia stanowiły aż 41% wszystkich przypadków dengi na Jamajce, z czego liczba zgonów dotyczyła aż 61,6% młodocianych pacjentów. Najnowsze badania wskazują, że wykrywana jest aż w 128 krajach na całym świecie. Co roku choruje na nią ok. 390 mln osób, z czego największą zachorowalność i śmiertelność odnotowuje się u dzieci. Obecnie w Brazylii i w Kolumbii obserwuje się wzrost zakażeń dengą u dzieci, które nie ukończyły 15 roku życia. W czasie pandemii COVID-19, denga występowała również we współzakażeniu z wirusem SARS-CoV-2 w Ameryce Południowej. Ostatnie epidemie dengi wybuchały w latach 2019 i 2022, a współczynniki zapadalności na nią wynosiły do 841 przypadków na 100 tys. osób. Najwięcej przypadków i zgonów z powodu tej choroby rejestrowano w Brazylii.

Chikungunya

Pierwsze przypadki obecności wirusa chikungunya (CHIKV) odnotowano w obu Amerykach dopiero w 2013 roku, na wyspie Martynice. Do połowy ubiegłej dekady zgłoszonych zostało ponad 1,6 mln zakażeń chikungunya. Epidemie tej choroby nie oszczędziły również wysp Morza Karaibskiego. Seroprewalencja wynosiła od 17 do nawet 79% w zależności od kraju (Haiti, Martynika, Portoryko, Gwadelupe). Objawy choroby były uzależnione od wieku dzieci oraz miejsca ich zamieszkania: u 30% noworodków obserwowano drażliwość, natomiast u 24% dzieci w wieku do 6 lat – objawy neurologiczne. W Surinamie epidemia chikungunya u dzieci przebiegała łagodnie z bólami głowy i dolegliwościami ze strony układu pokarmowego (wymioty), z kolei na wyspie Barbados zakażenie objawiało się u dzieci wysypką i bólami stawów. W Puerto Rico rejestrowano zakażenia okołoporodowe, gdzie objawy zakażenia u kobiet rodzących zgłaszane były w ciągu 5 dni od porodu. Wskazano, że dzieci do 5 roku życia i osoby w podeszłym wieku były bardziej narażone na ryzyko zakażenia wirusem chikungunya niż reszta populacji. Przegląd literatury przedmiotu wykazał, że najwyższy wskaźnik zachorowalności od 2017 roku utrzymuje się w Brazylii i regionie południowego stożka osiągając wartość 733 przypadki na 100 tys. osób.

Gorączka Zika

Wirus wywołujący gorączkę Zika (ZIKV) wykryto na Jamajce, Dominikanie i Haiti. Jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży i dzieci w okresie noworodkowym. Badania wykazały, że transmisja wirusa z matki na dziecko wystąpiła u 26% przypadków w Gujanie Francuskiej. Co ważniejsze, w obu Amerykach na terytoriach francuskich odnotowano aż pięcioprocentowy odsetek ciąż, które nie zostały donoszone z powodu zakażenia lub w których dziecko zostało martwo urodzone. W związku z zakażeniem wirusem Zika, wykazano również występujące powikłania u płodu – 7% stanowiły wady o charakterze neurologicznym oraz dotyczące wad wzroku i prawie 6% – małogłowie. Badania opublikowane w 2018 roku wśród kobiet w ciąży wykazały, że powszechna zachorowalność na tę chorobę spowodowała poronienia u 10% z nich. Na Jamajce w okresie od czerwca 2016 roku do października 2019 roku ponad połowa (58,5%) dzieci z wrodzonym zespołem zika (CZS), z czego prawie 30% miało poważną wadę małogłowia, 55% nieprawidłowy słuch, a 25% wady wzroku. Literatura przedmiotu wskazuje na fakt, że zakażenia wirusem ZIKV występowały we wszystkich regionach poddanych analizie, jednakże najwyższą częstotliwość rejestrowano w krajach południowego stożka tj. Brazylii, Chile, Argentynie, Paragwaju, Peru i Urugwaju.

Cholera

Cholerą zagrożonych jest na świecie prawie 1,5 miliarda ludzi w regionach jej endemicznego występowania. Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorobom często aktualizuje listę krajów, w których występuje ta choroba – obecnie są to Haiti i Dominikana. Największa epidemia cholery opanowała Haiti w 2010 roku. Do 2017 roku odnotowano  ponad 810 tys. przypadków, z czego u prawie 10 tys. zakończyła się zgonem. W pierwszych latach epidemii (2010-2011) Haiti generowało aż 57% wszystkich przypadków cholery na świecie. Przyczyną wybuchu epidemii było nieprawidłowe odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków z bazy sił pokojowych ONZ w Mirebalais do najdłuższej rzeki na Haiti, przez co bakteria szybko rozprzestrzeniła się w regionie. Sytuację pogarszały złe warunki sanitarno-epidemiologiczne w zakresie dostępu do czystej wody, urządzeń sanitarnych oraz opieki zdrowotnej. Badania opublikowane w 2019 roku wykazały, że podróżni często byli zarażeni przecinkowcami cholery w krajach, gdzie choroba występowała endemicznie lub regionach dotkniętych epidemią. Odnotowano 91 importowanych przypadków zakażenia turystów z regionów Ameryki Środkowej i Południowej (Haiti, Dominikana, Kuba, Meksyk, Peru, Ekwador).

Dur brzuszny

W krajach, gdzie dur brzuszny nie występuje endemicznie, notowane przypadki choroby notowane są u podróżnych. Najnowsze badania dotyczące duru brzusznego wykazały, że przypadki choroby rejestrowane były w Kanadzie (10 osób) i w Stanach Zjednoczonych (2 osoby). Osoby, u których zdiagnozowano dur brzuszny były turystami powracającymi z podróży w Pakistanie. Literatura przedmiotu wykazała, że w ostatnich latach lokalnie działające media w Ameryce Środkowej donosiły o licznych przypadkach duru brzusznego. Odnotowano 100 przypadków w Salwadorze oraz 60 przypadków w Gwatemali. W 2017 roku odnotowano nagły wzrost zachorowań na dur brzuszny w Meksyku w południowo-wschodnim stanie Jukatan.

Inne choroby zakaźne

Wąglik występuje sporadycznie w Ameryce Środkowej i Południowej, głównie u hodowców zwierząt i osób pracujących w przetwórstwie produktów pochodzenia zwierzęcego. Rzadko jest zgłaszany w Ameryce Północnej, jednakże przypadki rejestrowane były w środkowo-zachodnich i zachodnich stanach USA oraz niektórych regionach Kanady.

Gorączka Q jest chorobą odzwierzęcą wywoływaną przez bakterie Coxiella burnetii. Gorączkę Q trudno jest zdiagnozować, ponieważ wywołuje niespecyficzne objawy chorobowe. Badania przeprowadzone w okresie od lipca 2017 do maja 2019 roku potwierdzają endemiczne jej występowanie u ludzi w Chile. Testy laboratoryjne przeprowadzone w dwóch niezależnych laboratoriach referencyjnych wykazały 20% pozytywnych przypadków choroby. Istnieją również doniesienia o niedostatecznym zgłaszaniu gorączki Q w Ekwadorze. Najnowsze badania wykazały wysoki odsetek występowania przeciwciał C. burnetii u rolników (34%). Zauważono, że niedostateczny poziom zgłoszeń gorączki Q i nieprawidłowy nadzór nad chorobą, w istotny sposób ogranicza wiedzę na  jej temat w zakresie częstości występowania i diagnozowania. Ponadto stwierdzono, że Ekwador nie posiada legalnych laboratoriów badawczych zajmujących się diagnozowaniem gorączki Q, a większość uczestników badania (95%) nie znało wcześniej tej choroby. Klimat tropikalny w Gujanie Francuskiej, czyli wysokie temperatury i wilgotność, oraz czynnik antropogeniczny – powodujący głęboką ingerencję w naturalne środowisko poprzez wylesienie i karczowanie lasów, może być przyczyną wprowadzenia do organizmu człowieka odzwierzęcych patogenów chorobotwórczych, w tym bakterii C. burnetii wywołujących gorączkę Q. Odnotowano aż 80% ostrych przypadków gorączki Q w tym kraju.

Żółtą gorączkę (inaczej: żółtą febrę) wywołują wirusy z rodziny Flaviviridae. Za wektor zakażenia uważany jest komar z rodzaju Aedes: Aedes aegypti w obszarach miejskich oraz Aedes Haemagogus i Aedes Sabethesna w obszarach dzikich obu Ameryk. Szacuje się, że na żółtą gorączkę na całym świecie choruje ok. 200 tys. osób, z czego ok. 30 tys. kończy się zgonem. Śmiertelność z powodu ciężkiego przebiegu choroby waha się od 20 do 50%. W okresie od grudnia 2016 roku do maja 2017 roku w Brazylii odnotowano 778 przypadków żółtej leśnej febry i 262 zgony. Od 2018 roku do 2022 roku PAHO odnotowało w Ameryce Południowej łącznie 1498 przypadków żółtej gorączki, z czego: 9 przypadków w Boliwii, 1432 przypadki (476 zgonów) w Brazylii, po 1 przypadku w Kolumbii i Gujanie Francuskiej, 42 przypadki (18 zgonów) w Peru i 12 przypadków w Wenezueli.

Profilaktyka chorób zakaźnych

Działania profilaktyczne podejmowane przed podróżą i w trakcie jej trwania, mogą w istotny sposób zniwelować wysokie ryzyko zakażenia patogenami wywołującymi choroby zakaźne.

Przed podróżami w rejony o odmiennych warunkach klimatyczno-środowiskowo-sanitarnych, rekomenduje się podjęcie konkretnych działań profilaktycznych niwelujących prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę zakaźną. Niniejsze działania powinny skupić się przede wszystkim nad powzięciem wiedzy na temat sytuacji epidemiologicznej w danym regionie oraz skorzystanie z porady lekarskiej. Kolejnym krokiem jest zaplanowanie w odpowiednim czasie przyjęcia zalecanych szczepień ochronnych, a tuż przed wyjazdem skompletowanie apteczki podróżnej do wykorzystania we własnym zakresie w trakcie podróży.

W czasie podróży należy pamiętać o stosowaniu repelentów odstraszających komary, które mogą przenosić groźne i niebezpieczne choroby zakaźne. Należy również unikać ich siedlisk oraz zrezygnować z wychodzenia na zewnątrz w porze największej ich aktywności (od zmierzchu do świtu), a także rekomenduje się zakładanie odzieży zakrywającej jak największe powierzchnie ciała. Warto zadbać o częstą higienę rąk oraz żywności i żywienia podczas przygotowywania i konsumpcji posiłków.

Po powrocie z podróży rekomenduje się obserwację swojego organizmu pod kątem wystąpienia ewentualnych i niepokojących objawów infekcji, a w przypadku ich zaistnienia należy niezwłocznie udać się po pomoc medyczną. 

Podsumowanie

Świat za oceanem jest niezwykle barwny i atrakcyjny dla turystów. Należy jednak pamiętać, że równie barwna, ale o wiele mniej atrakcyjna jest sytuacja epidemiologiczna najpopularniejszych kierunków turystycznych obu Ameryk (np. Kanada, USA, Karaiby, czy też malownicze kraje południowego stożka). Wyjeżdżając za granicę w miejsca, gdzie występują niebezpieczne choroby zakaźne, warto jest pamiętać o podjęciu podstawowych działań profilaktycznych, które w niektórych przypadkach mogą uratować życie wielu osób.

Przypisy:

Centers for Disease Control and Prevention, Selected Tickborne Diseases Reported to CDC, U.S., 2018, dostęp online: https://www.cdc.gov/ticks/tickbornediseases/overview.html, 14.05.2023.

CB. Beard, L. Eisen., RJ. Eisen, The Rise of Ticks and Tickborne Diseases in the United States—Introduction, Journal of Medical Entomology 2021; 58(4): 1487-1489, DOI: https://doi.org/10.1093/jme/tjab064.

 KG. Rodino, ES. Theel, BS. Pritt., Tick-Borne Diseases in the United States, Clinical Cemistry 2020; 66(4): 537-548, DOI: 10.1093/clinchem/hvaa040.

KJ. Kugeler, AM. Schwartz, MJ. Delorey, PS. Mead, AF. Hinckley, Estimating the Frequency of Lyme Disease Diagnoses, United States, 2010–2018, Emerging Infectious Diseases 2021; 27(2): 616-619, DOI: 10.3201/eid2702.202731

US Preventive Services Task Force, Screening for Latent Tuberculosis Infection in Adults. Recommendation Statemant, JAMA. 2023; 329(17): 1487-1494. DOI:10.1001/jama.2023.4899.

Centers for Disease Control and Prevention, Latent TB infections in the United States — published estimates,  Published January 21, 2022, dostęp: https://www.cdc.gov/tb/statistics/ltbi.htm, 14.05.2023.

US Preventive Services Task Force, Screening for Latent Tuberculosis Infection in Adults. Recommendation Statemant, JAMA. 2023; 329(17): 1487-1494. DOI:10.1001/jama.2023.4899.

J. Nalunjogi, S. Mucching-Toscano, JP. Sibomana, R. Centis, L. D’Ambrosio, JW. Alffenaar, J. Denholm, FX. Blanc, S. Borisov, E. Danila, R. Duarte, JM. Garcia-Garcia, D. Goletti, CWM. Ong, A. Rendon, TA. Thomas, S. Tiberi, M. van den Boom, G. Sotgiu, GB. Migliori, Impact of COVID-19 on diagnosis of tuberculosis, multi drug-resistant-tuberculosis, and on mortality in 11 countries in Europe, Northern America, and Australia. A Global Tuberculosis Network study, International Journal of Infectious Diseases 2023, DOI: 10.1016/j.ijid.2023.02.025.

The World Health Organization, Global Tuberculosis Report 2021, dostęp: https://www.who.int/publications/digital/global-tuberculosis-report-2021, 14.05.2023.

TS. Mabud, M. de LourdesDelgado Alves, AI. Ko, S. Basu, KS. Walter, T. Cohen, B. Mathema, C. Colijn, E. Lemos, J. Croda, JR. Andrews, Evaluating strategies for control of tuberculosis in prisons and prevention of spillover into communities: an observational and modeling study from Brazil, PLoS Medicine 2019; 16: e1002737, DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1002737.

 DR. Silva, F. Carvalho de Queiroz Mello, F. Doskhorn Costa Johansen, R. Centis, L. A’Ambrosio, GB. Migliori, Migration and medical screening for tuberculosis, Jornal Brasileiro de Pneumologia 2023; 49(2), DOI: https://dx.doi.org/10.36416/1806-3756/e20230051.

TS. Mabud, M. de LourdesDelgado Alves, AI. Ko, S. Basu, KS. Walter, T. Cohen, B. Mathema, C. Colijn, E. Lemos, J. Croda, JR. Andrews, Evaluating strategies for control of tuberculosis in prisons and prevention of spillover into communities: an observational and modeling study from Brazil, PLoS Medicine 2019; 16: e1002737, DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1002737.

E. Lai-Ho MacLean, L. Villa-Castillo, P. Espinoza-Lopez, T. Caceres, G. Sulis, M. Kohli, M. Pai, C. Ugarte-Gil, Integrating tuberculosis and COVID-19 molecular testing in Lima, Peru: a cross-sectional, diagnostic accuracy study, The Lancet Microbe 2023, DOI: https://doi.org/10.1016/S2666-5247(23)00042-3.

KS. Walter, L. Martinez, D. Arakaki-Sanchez, VG. Sequera, GE. Sanabria, T. Cohen, AI. Co, AL. Garcia-Basterio, ZV. Rueda, RA Lopez-Olarte, MA Espinal, J. Croda, JR. Andrews, The escalating tuberculosis crisis in central and South American prisons, The Lancet Public Health 2021; 397(10284): 1591-1596, DOI: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)32578-2.

O. Cords, L. Martinez, JL. Warren, JM. O’Marr, KS. Walter, T. Cohen, J. Zheng, AI. Ko, J. Croda, JR. Andrews, Incidence and prevalence of tuberculosis in incarcerated populations: a systematic review and meta-analysis, The Lancet Public Health 2021; 6(5): E300-308, DOI: https://doi.org/10.1016/S2468-2667(21)00025-6.

U. Ornellsa-Garcia, P. Cuervo, FL. Ribeiro-Gomes, Malaria and leishmaniasis: Updates on co-infection, Frontiers in Immunology 2023; 14: 1122411, DOI: 10.3389/fimmu.2023.1122411.

FS. Carrion-Nessi, DL. Mendoza-Milla, ÓD. Omana-Avila, SR. Romero, A. Moncada-Ortega, M. Lopez-Perez, JR. Torres, Ó. Noya-Gonzalez, DA. Forero-Pena, Plasmodium vivax and SARS-CoV-2 co-infection in Venezuelan pregnant women: a case series, Malaria Journal 2023; 22(11), DOI: https://doi.org/10.1186/s12936-023-04442-4.

J. Tapias-Rivera, JD. Gutierrez, Environmental and socio-economic determinants of the occurrence of malaria clusters in Colombia, Acta Tropica 2023; 241: 106892, DOI: https://doi.org/10.1016/j.actatropica.2023.106892.

 S. Ruybal-Pesantez, FE. Saenz, SL. Deed, EK. Johnson, DB. Larremore, CA. Vera-Arias, KE. Tiedje, KP. Day, Molecular epidemiology of continued Plasmodium falciparum disease transmission after an outbreak in Ecuador, Frontiers in Tropical Diseases 2023; 4: 1085862, DOI: https://doi.org/10.3389/fitd.2023.1085862.

 WHO. World malaria report 2015, dostęp: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/200018/978924156
5158_eng.pdf; 20.05.2023.

VE. Failoc-Rojas, F. Beccerra-Silva, J. Cher-Salvador, S. Iglesias-Osores, MJ. Valladares-Garrido, S. Zena-Nanez, Knowledge, attitudes, and practices about malaria in travelers to risk areas in Peru, Travel Medicine and Infectious Disease 2023; 52: 102522, DOI: https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2022.102522.

SJ. Ryan, CJ. Carlson, EA. Mordecai, LR. Johnson, Global expansion and redistribution of Aedes-borne virus transmission risk with climate change, PLOS Neglected tropical diseases 2019; 13(3):e0007213, DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0007213.

VE. Failoc-Rojas, F. Beccerra-Silva, J. Cher-Salvador, S. Iglesias-Osores, MJ. Valladares-Garrido, S. Zena-Nanez, Knowledge, attitudes, and practices about malaria in travelers to risk areas in Peru, Travel Medicine and Infectious Disease 2023; 52: 102522, DOI: https://doi.org/10.1016/j.tmaid.2022.102522.

LLM. Santos, E. Carvalho de Aquino, SM. Fernandes, YMF.Ternes, VC. De R. Feres, Dengue, chikungunya, and Zika virus infections in Latin America and the Caribbean: a systematic review, Scielo Public Health 2023,  47:e34, DOI: https://doi.org/10.26633/RPSP.2023.34.

Centers for Disease Control and Prevention, Epidemiologic Trends of Dengue in U.S. Territories, 2010–2020, dostęp: https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/72/ss/ss7204a1.htm, 20.05.2023.

PAHO, Cases of dengue in the Americas exceeded 3 million in 2019, dostęp: https://www3-paho-org.translate.goog/?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_hist=true#gsc.tab=0, 20.05.2023.

CDC. Christie, AM. Lue, RH. Melbourne-Chambers, Dengue, chikungunya and zika arbovirus infections in Caribbean children, Current opinion in pediatrics 2023; 35(2):p155-165, DOI: 10.1097/MOP.0000000000001229.

S. Nunes Szente Fonseca, Changing epidemiology of dengue fever in children in South America, Current opinion in pediatrics 2023; 35(2):147-154, DOI: 10.1097/MOP.0000000000001220.

 LLM. Santos, E. Carvalho de Aquino, SM. Fernandes, YMF.Ternes, VC. De R. Feres, Dengue, chikungunya, and Zika virus infections in Latin America and the Caribbean: a systematic review, Scielo Public Health 2023,  47:e34, DOI: https://doi.org/10.26633/RPSP.2023.34.

CDC. Christie, AM. Lue, RH. Melbourne-Chambers, Dengue, chikungunya and zika arbovirus infections in Caribbean children, Current opinion in pediatrics 2023; 35(2):p155-165, DOI: 10.1097/MOP.0000000000001229.

 LLM. Santos, E. Carvalho de Aquino, SM. Fernandes, YMF.Ternes, VC. De R. Feres, Dengue, chikungunya, and Zika virus infections in Latin America and the Caribbean: a systematic review, Scielo Public Health 2023,  47:e34, DOI: https://doi.org/10.26633/RPSP.2023.34.

CDC. Christie, AM. Lue, RH. Melbourne-Chambers, Dengue, chikungunya and zika arbovirus infections in Caribbean children, Current opinion in pediatrics 2023; 35(2):p155-165, DOI: 10.1097/MOP.0000000000001229.

B. Hoen, B. Schaub, AL. Funk, V. Ardillon, M. Boullard, A. Cabie, C. Callier, G. Carles, S. Cassadou, R. Cesaire, M. Douine, C. Herrmann-Storck, P. Kadhel, C. Laouenan, Y. Madec, A. Monthieux, M. Nacher, F. Najioullah, D. Rousset, C. Ryan, K. Schepers, S. Stegmann-Planchard, B. Tressieres, J-L. Volumenie, S. Yassinguezo, E. Janky, A. Fontanet, Pregnancy Outcomes after ZIKV Infection in French Territories in the Americas, The New England Journal of Medicine 2018; 378(11):985-994, DOI: 10.1056/NEJMoa1709481.  

E. Ruiz-Burga, IC. de Siqueira, R. Melbourne-Chambers , R. Maria, CDC. Christie, G. Berberian, A. Soriano-Arandes, H. Bailey, P. Palmer, A. Oletto, B. Lima, MLC. Lage, C. Giaquinto, C. Thorne, Health outcomes of children born/suspected with ZIKV: Protocol for the ZIKAction Paediatric Registry in Latin America and the Caribbean, Journal of Clinical Trials 2021; 11(5): 474.

CDC. Christie, AM. Lue, RH. Melbourne-Chambers, Dengue, chikungunya and zika arbovirus infections in Caribbean children, Current opinion in pediatrics 2023; 35(2):p155-165, DOI: 10.1097/MOP.0000000000001229.

LLM. Santos, E. Carvalho de Aquino, SM. Fernandes, YMF.Ternes, VC. De R. Feres, Dengue, chikungunya, and Zika virus infections in Latin America and the Caribbean: a systematic review, Scielo Public Health 2023,  47:e34, DOI: https://doi.org/10.26633/RPSP.2023.34.

 BA. Connor, R. Dawood, MS. Riddle, DH. Hammer, Cholera in travellers: a systematic review, Journal of Travel Medicine 2019; 26(8), DOI: https://doi.org/10.1093/jtm/taz085.

 Center for Disease Control and Prevention, Cholera. 2023, dostęp: https://wwwnc.cdc.gov/travel/disease
s/cholera, 20.05.2023.

Y. Guillaume, R. Ternier, K. Vissieres, A. Casseusa, MJ. Chery, LC. Ivers, Responding to Cholera in Haiti: Implications for the National Plan to Eliminate Cholera by 2022, The Journal of Infectious Diseases 2018; 218(3):s167-170, DOI: https://doi.org/10.1093/infdis/jiy491.

 BA. Connor, R. Dawood, MS. Riddle, DH. Hammer, Cholera in travellers: a systematic review, Journal of Travel Medicine 2019; 26(8), DOI: https://doi.org/10.1093/jtm/taz085.

 ST. Clark, K. Cronin, AJ. Corbeil, SN. Patel, A Ten-Year Retrospective Survey of Antimicrobial Susceptibility Patterns among Salmonella enterica subsp. enterica Serovar Typhi Isolates in Ontario, Canada, Clinical Mikrobiology 2023. DOI: https://doi.org/10.1128/spectrum.04828.

 HJ. Posen, W. Wong, DS. Farrar, A. Campigotto, T. Chan, KR. Barker, SHF. Hagmann, ET. Ryan, RC. LaRocque, AM. Earl, CJ. Worby, F. Castelli, V. Perez Fumado, PN. Britton, M. Libman, DH. Hamer, SK. Morris, Travel-associated extensively drug-resistant typhoid fever: a case series to inform management in non-endemic regions, Journal of Travel Medicine 2023; 30(1): taac086, DOI: https://doi.org/10.1093/jtm/taac086.

M. Bano-Zaidi, M. Aguayo-Romero, FD. Campos, J. Colome-Ruiz, ME. Gonzalez, IM. Piste, CP. Magana, M. Gamboa y Gamboa, Typhoid fever outbreak with severe complications in Yucatan, Mexico, The Lancet Global Health 2018; 6(10):e1062-e1063, DOI: https://doi.org/10.1016/S2214-109X(18)30312-7.

I. Rivas, Confirman más de 100 casos de fiebre tifoidea en San Salvador y La Libertad, dostęp: https://www.laprensagrafica.com/elsalvador/Confirman-mas-de-100-casos-de-fiebre-tifoidea-en-San-Salvador-y-La-Libertad-20180222-0120.html, 20.05.2023.

C. Alvarez, Aumentan a 60 casos de fiebre tifoidea en Guatemala, dostęp: https://www.telesurtv.net/new
s/Aumentan-a-60-casos-de-fiebre-tifoidea-en-Guatemala-20170808-0001.html, 20.05.2023.

M. Bano-Zaidi, M. Aguayo-Romero, FD. Campos, J. Colome-Ruiz, ME. Gonzalez, IM. Piste, CP. Magana, M. Gamboa y Gamboa, Typhoid fever outbreak with severe complications in Yucatan, Mexico, The Lancet Global Health 2018; 6(10):e1062-e1063, DOI: https://doi.org/10.1016/S2214-109X(18)30312-7.

 K. Korzeniewski, Medycyna podróży 2021-2022, Travel Medicine, Gdynia 2021, s. 78 i 308.

W. Yadeta, A. Giro, M. Amajo, K. Jilo, Recent Understanding of the Epidemiology of Animal and Human Anthrax in Ethiopia with Emphasis on Diagnosis, Control and Prevention Interventions-Review, World Journal of Medical Sciences 2020; 17(1):01-09, DOI: DOI: 10.5829/idosi.wjms.2020.01.09.

 T. Tapia, J. Stenos, R. Flores, O. Duery, R. Iglesias, MF. Olivares, D. Gallegos, C. Rosas, H. Wood, J. Acevedo, P. Arya, SR. Graves, JC. Hormazabal, Evidence of Q Fever and Rickettsial Disease in Chile, Tropical Medicine and Infectious Disease 2020; 5(2): 99, DOI: https://doi.org/10.3390/tropicalmed5020099.

G. Echeverria, A. Reyna-Bello, E. Minda-Aluisa, M. Celi-Erazo, L. Olmedo, HA. Garcia-Bereguiain, JH. de Waard, Serological evidence of Coxiella burnetii infection in cattle and farm workers: is Q fever an underreported zoonotic disease in Ecuador?, Infetion and Drug Resistance 2019; 12: 701-706, DOI: 10.2147/IDR.S195940 .

J-F. Guegan, L. Epelboin, M. Douine, P. le Turnier, O. Duron, L. Musset, C. Chevillon, P. Quenel, ME. Benbow, B. de Thoisy, Emerging infectious diseases and new pandemics: dancing with a ghost! Lessons in inter- and transdisciplinary research in French Guiana, South America, International Journal of Infectious Diseases 2023; 133: 9-13; DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijid.2023.04.405.

R. Damasceno-Caldeira, JP. Nunes-Neto, CF. Aragao, MNO. Freitas, MS. Ferreira, PHG. de Castro, DD. Dias, PS. da Silva Araujo, RCF. Brandao, BTD. Nunes, EV. Pinto da Silva, LC. Martins, PF. da Costa Vasconcelos, ACR. Cruz, Vector Competence of Aedes albopictus for Yellow Fever Virus: Risk of Reemergence of Urban Yellow Fever in Brazil, Viruses 2023; 15(4): 1019, DOI: https://doi.org/10.3390/v15041019.

 PAHO, Yellow fever: numer of confirmed human cases and deaths in endemic countries of the America, since 1960, dostęp: https://ais.paho.org/phip/viz/ed_yellowfever.asp, 20.05.2023.

 K. Korzeniewski, Medycyna podróży 2021-2022, Travel Medicine, Gdynia 2021, s. 56.

 K. Korzeniewski, Medycyna podróży 2021-2022, Travel Medicine, Gdynia 2021, s. 56-61.